Bài hát hay

Vào năm 1993, có một ca sĩ bỗng vụt sáng trở thành ngôi sao ăn khách ở hải ngoại, đó là Mạnh Đình với CD Chuyện Giàn Thiên Lý do trung tâm Asia thực hiện. Hai bài hát làm nên tên tuổi của Mạnh Đình lúc đó là Hồi Chuông Xóm Đạo và Chuyện Giàn Thiên Lý, cùng sáng tác của Anh Bằng.

Thời điểm đó, nhạc sĩ Anh Bằng đã sắp bước vào tuổi thất thập, thính giác đã kém đi nhiều, nhưng sức sáng tác thì không có dấu hiệu giảm sút, vẫn có nhiều bài hit được ông viết trong thời gian này, trong đó có bài hát Chuyện Giàn Thiên Lý, phổ từ thơ của Yên Thao.

Chuyện Giàn Thiên lý đã làm nên tên tuổi Mạnh Đình

Bài hát Chuyện Giàn Thiên Lý được phổ nhạc từ bài thơ “Nhà Tôi” của thi sĩ Yên Thao, sáng tác từ thời chống Pháp năm 1949. Bài thơ rất được yêu thích vào thời điểm ra đời, nhưng sau đó đã bị vùi quên trong lớp bụi thời gian của gần nửa thế kỷ, cho đến khi được nhạc sĩ Anh Bằng khai phá bằng nét nhạc tài hoa của ông.

Yên Thao tên thật là Nguyễn Bảo Thịnh, sinh ngày 21 tháng 1 năm 1927, quê Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, Hà Nội. Sau khi người Pháp tái xâm lược Đông Dương năm 1946, ông tham gia Kháng chiến chống Pháp, chiến đấu trong quân đội. Thời gian này ông sáng tác nhiều bài thơ lãng mạn chiến tranh được nhiều người biết đến.

Nguyên tác bài thơ Nhà Tôi, thi sĩ Yên Thao:

Tôi đứng bên này sông
Bên kia vùng địch đóng
Làng tôi đấy xạm đen màu tiết đọng

Tre cau buồn tóc rũ ướt mơ sương
Màu trăng vôi lồm lộp mấy khung tường
Nếp đình xưa người hỡi đau gì không?

Tôi là anh lính ch.iến
Rời quê hương từ dạo máu khơi dòng
Buông tay gầu vui lại thuở bình Mông

Ghì nấc s.ú.n.g nhớ ơi ngày chiến thắng
Chân chưa vẹt trên nẻo đường vạn dặm
Áo nào phai không sót chút màu xưa

Ðêm hôm nay tôi trở về lành lạnh
Sông sâu buồn lấp lánh sao lưa thưa
Tôi có người vợ trẻ đẹp như thơ
Tuổi chớm đôi mươi cưới buổi dâng cờ
Má trắng mịn thơm thơm mùa lúa chín

Ai đã qua mà chẳng từng bịn rịn
Rời yêu thương nào đã mấy ai vui?
Em lặng buồn nhìn với lúc chia phôi
Tôi mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ

Tôi còn người mẹ
Tóc đã ngả màu bông
Tuổi già non thế kỷ

Lưng gầy uốn nặng kiếp long đong
Nắng mưa từ buổi tang chồng
Tơ tằm rút mãi cho lòng héo hon

Ôi xa rồi! Mẹ tôi
Lệ nhòa mi mắt trông con phương trời

Có từng chợt tỉnh đêm vơi
Nghe giòn tiếng s.ú.n.g nhắc lời chia ly:
Mẹ ơi! Con mẹ tìm đi
Bao giờ hết giặc con về mẹ vui

Ðêm nay trời lành lạnh
Sông sâu mừng lấp lánh sao lưa thưa
Ống quần nâu đã vá mụn giang hồ
Chắc tay s.ú.n.g tôi mơ về Nguyễn Huệ

Làng tôi kia bên trại thù quạnh quẽ
Trông im lìm như một nắm mồ ma
Có còn không! Em hỡi mẹ tôi già?
Những người thân yêu khóc buổi tôi xa

Tôi là anh lính ch.iến
Theo quân về giải phóng quê hương
Mái đầu xanh bụi viễn phương
Bước chân đất đạp xiêu đồn luỹ địch

Này, anh đồng chí!
Người bạn pháo binh
Ðã đến giờ chưa nhỉ?
Mà tôi nghe như trại giặc tan tành

Anh rót cho khéo nhé!
Không lại nhầm nhà tôi
Nhà tôi ở cuối thôn Đồi
Có giàn thiên lý
Có người tôi thương

Về hoàn cảnh sáng tác bài thơ này, có một tài liệu ghi lại lời thi sĩ Yên Thao như sau:

“Năm 1949, tôi công tác văn nghệ tại Quân đội liên khu 3, theo một đơn vị đánh vào một đồn binh Pháp đồn trú cạnh sông ở một làng đồi. Trong lúc đợi chờ giờ nổ s.ú.n.g, tôi trò chuyện với anh em và được biết ở đơn vị này có một cậu quê ở ngay làng đồi đó. Phía bên ấy đang còn mẹ và vợ. Cậu ta lấy vợ được chừng tháng thì chiến tranh bùng nổ. Chàng trai lên đường đi kháng chiến, chia tay người vợ trẻ. Trong câu chuyện, mấy lần cậu ta nhắc tới giàn thiên lý của nhà mình. Tôi rất thích câu chuyện và viết nên bài thơ “Nhà Tôi”. Có lẽ người viết đã hòa nhập được với người kể nên bài thơ được đông đảo anh em lính thuộc và nhanh chóng được phổ biến cả vào các chiến trường Nam Bộ. Không chỉ lính xuất thân từ nông thôn, cả những lính thành phố cũng tìm thấy thấp thoáng trong bài thơ những nét hợp với mình. Rất nhiều người nghĩ đó là tôi viết về tôi, bà xã tôi cũng nghĩ thế.”

Khi nhạc sĩ Anh Bằng dựa vào bài thơ này để viết thành bài hát Chuyện Giàn Thiên Lý, ông đã không sử dụng nguyên vẹn lời thơ của Yên Thao mà chỉ phỏng thơ. Cách dùng ý thơ và thêm lời nhạc một cách uyển chuyển, tự nhiên, đã thể hiện được cái tài đặt lời nhạc dựa theo thơ của nhạc sĩ Anh Bằng, làm cho bài hát trở nên mượt mà, tự nhiên và đầy cảm xúc, chiếm được cảm tình của người nghe nhạc: Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn…

Lời nhạc bài Chuyện Giàn Thiên Lý:

Tôi đứng bên này sông, bên kia vùng lửa khói.
Làng tôi đây, bao năm dài chinh chiến từng lũy tre muộn phiền.
Tôi có người vợ ngoan, đẹp như trăng mười sáu, cưới rồi đành xa nhau.

Nhớ đôi môi nàng hiền, xinh xinh màu nắng.
Má nàng hồng thơm mùi thơm lúa non.

Ai ra đi mà không từng bịn rịn
Xa người yêu mà dễ mấy ai vui
Em nhìn theo bằng nước mắt chia phôi
Tôi mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ

Này anh lính ch.iến, người bạn pháo binh.
Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn.
Anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi.
Nhà tôi ở cuối chân đồi,
có giàn thiên lý, có người tôi thương

Việc nhạc sĩ Anh Bằng lược bỏ nhiều nội dung nguyên tác của bài thơ, làm cho bài hát ít mang tính kể chuyện như toàn bài thơ của Yên Thao, mà chủ yếu nhấn mạnh vào cảm xúc, tâm trạng của người trai thời chiến khi xa mẹ già và người vợ trẻ:

Ai ra đi mà không từng bịn rịn
Xa người yêu mà dễ mấy ai vui
Em nhìn theo bằng nước mắt chia phôi
Tôi mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ

Bài hát này rất hợp với giọng hát giàu tình cảm của ca sĩ Mạnh Đình, cùng với phần hòa âm đỉnh cao của nhạc sĩ Trúc Hồ, đưa tên tuổi của cả ca sĩ lẫn bài hát lên đỉnh cao của làng nhạc hải ngoại hồi thập niên 1990. Trước đó, bài hát cũng được cố danh ca Duy Khánh trình bày.

Sau sự thành công ngoài mong đợi của Chuyện Giàn Thiên Lý, vài năm sau đó, khoảng năm 1995-1996, nhạc sĩ Anh Bằng tiếp tục viết bài Chuyện Giàn Thiên Lý 2, cũng dựa vào ý thơ của bài “Nhà Tôi”. Nhạc sĩ đã sử dụng thêm những câu thơ mà ông không dùng ở bài hát đầu tiên, kể thêm một câu chuyện là diễn biến tiếp theo của bài 1, bắt đầu bằng câu hát: Đã nhiều năm qua rồi…

Bài hát này cũng được giao cho ca sĩ Mạnh Đình hát và cũng được yêu thích, nhưng không đạt được thành công vang dội như bài Chuyện Giàn Thiên Lý đầu tiên.

Lời bài hát Chuyện Giàn Thiên Lý 2 như sau:

Đã nhiều năm qua rồi
Tôi là người lính chiến quên thân mình giữ làng quê 
Những chiều rừng hành quân thương về người em gái chờ mãi tôi chưa lần về 

Nàng yêu loài hoa tên là Thiên Lý 
Nên lấy phải chồng đi xa 
Nhớ trước hiên nhà tranh 
Có giàn hoa màu trắng 
Em cười nói xinh xinh 

Đêm nay bước chân tôi trở lại làng xưa 
Sao lấp lánh trên sông lành lạnh về khuya 
Nhìn phía bên kia bờ 
Đó làng tôi mờ mờ tựa như cánh đồng hoang 

Sau bao nhớ nhung mong gặp lại người thương 
Nhưng khói s.ú.n.g bay bay mịt mù quê hương 
Chẳng biết em bây giờ có còn ôm mẹ già ủi an như ngày xưa 

Chiến trường ôi điêu tàn 
Ngôi đền thờ rách nát 
Thôi không còn những hồi chuông 

Mái nhà nghèo tôi thương 
Bên một giàn Thiên Lý 
Buồn lắm biết đâu mà tìm 

Người yêu còn không 
Hay là đã c.h.ế.t trong khói lửa ngập quê hương 
Thức trắng đêm hỏa châu 
Khiến lòng thêm sầu nhớ 
Ôi giàn Thiên Lý đâu?

Đông Kha